Fazy cyklu, wskaźniki płodności

Cykl miesiączkowy kobiety zaczyna się pierwszego dnia krwawienia miesiączkowego (plamienie poprzedzające należy do poprzedniego cyklu), a kończy ostatniego dnia przed następnym krwawieniem miesiączkowym.

Pod względem płodności przebieg cyklu dzielimy na trzy fazy:

niepłodność przedowulacyjna (tzw. względna)
faza płodności
niepłodność poowulacyjna (tzw. bezwzględna).

Podczas każdej z faz kobieta może obserwować tzw. wskaźniki płodności, czyli fizjologiczne objawy występujące w każdym cyklu u każdej zdrowej kobiety.

Wyróżniamy trzy podstawowe wskaźniki płodności:

zmiany tzw. podstawowej temperatury ciała
występowanie, zmiany lub brak wydzieliny produkowanej przez gruczoły szyjki macicy, tzw. śluz szyjkowy,
zmiany zachodzące w szyjce macicy.

FAZA NIEPŁODNOŚCI

Faza niepłodności przedowulacyjnej rozpoczyna się od pierwszego dnia cyklu i kończy wraz z ustaleniem początku płodności według reguł metody.

W cyklu średniej lub większej długości, tuż po miesiączce szyjka macicy jest zasklepiona i nie wytwarza śluzu związanego z płodnością. W pochwie kobiety pałeczki kwasu mlekowego utrzymują odczyn kwaśny, tworząc zabójcze środowisko dla drobnoustrojów chorobotwórczych, ale także dla plemników.

Podstawowa temperatura ciała (PTC) utrzymuje się na mniej więcej stałym poziomie. Chociaż wykazuje większą wrażliwość na zakłócenia. W tej fazie wydzielany jest hormon przysadki mózgowej FSH stymulujący zawiązki pęcherzyków Graafa do dojrzewania.

FAZA PŁODNOŚCI

Faza płodności zależna jest od odpowiedzi jajnika na stymulację ze strony przysadki mózgowej. W jajniku zaczyna dojrzewać pęcherzyk Graafa, w którym wzrasta komórka jajowa wyselekcjonowana w poprzednim cyklu. Pęcherzyk wytwarza estrogeny, czyli hormony płciowe, pod wpływem których zachodzą zmiany w szyjce macicy. Szyjka mięknie, otwiera się i zmienia położenie ku sklepieniu pochwy. Gruczoły szyjki zaczynają produkować śluz szyjkowy estrogenozależny, który zmienia środowisko w pochwie z kwaśniejszego na coraz bardziej zasadowe, umożliwiające plemnikom przeżycie, przemieszczanie się w głąb narządów rodnych kobiety oraz osiągnięcie ostatecznej dojrzałości do zapłodnienia czyli kapacytację.

Zwieńczeniem tej fazy jest osiągnięcie dojrzałości przez komórkę jajową i jajeczkowanie, które jest stymulowane wyrzutem z przysadki mózgowej hormonu LH.

FAZA NIEPŁODNOŚCI POOWULACYJNEJ

Po jajeczkowaniu (owulacji) pęknięty pęcherzyk Graafa, z którego wydostała się dojrzała komórka jajowa przekształca się w gruczoł o charakterze tymczasowym, tzw. ciałko żółte. Ciałko żółte wytwarza hormon dominujący progesteron oraz w mniejszej ilości estrogeny.

Pod wpływem progesteronu szyjka macicy twardnieje, obniża się i szczelnie zamyka chroniąc wnętrze macicy. Gruczoły umiejscowione w kryptach szyjki macicy produkują śluz progesterozależny, który zasklepia ujście szyjki lepkim, zwartym czopem śluzowym.

Pomiar podstawowej temperatury (PTC) ciała utrzymuje się na poziomie wyższym niż w fazie przedowulacyjnej. Obserwujemy tzw. skok temperatury. Faza niepłodności poowulacyjnej trwa do ostatniego dnia przed następną miesiączką.

Wskaźniki płodności

PODSTAWOWA TEMPERATURA CIAŁA

Podstawowa temperatura ciała (PTC) w cyklu miesiączkowym charakteryzuje się tzw. dwufazowością. Oznacza to, że bez względu na charakterystyczne dla danej kobiety czy danego cyklu wartości temperatur, obserwujemy fazę temperatury niższej i fazę temperatury wyższej.

Temperatura utrzymuje się na niższym poziomie od początku cyklu i wzrasta w okresie okołooulacyjnym. Wyższa temperatura utrzymuje się od tzw. skoku do końca cyklu i spada tuż przed miesiączką lub w jej pierwszych dniach. Fazę wyższej temperatury nazywamy fazą lutealną. Trwa ona 14 (+- 2 dni) i nie powinna być krótsza niż 10 dni.

Jeżeli dojdzie do poczęcia dziecka, wyższa temperatura utrzymuje się przez pierwsze trzy miesiące ciąży, po czym lekko spada i staje się nieregularna.

ZASADY POMIARU PODSTAWOWEJ TEMPERATURY CIAŁA

Aby pomiar temperatury był miarodajny, musi być przeprowadzany w szczególnych i w miarę stałych warunkach:

po nocnym lub minimum godzinnym (w przypadku pracy na zmiany) śnie,
przed wstaniem z łóżka,
o podobnej porze (dopuszczalna różnica +- 30 min), stałej dla danego cyklu,
tym samym termometrem,
wewnątrz ciała, w stałym miejscu podczas jednego cyklu (pod językiem – pomiar oralny, w pochwie – pomiar waginalny, w odbycie – pomiar rektalny).
czas pomiaru zależy od rodzaju termometru.

Zaraz po wykonaniu pomiaru temperaturę należy zapisać na specjalnej przygotowanej karcie. Wszystkie czynniki mogące wpływać zakłócająco na przebieg pomiaru notujemy w rubryce dotyczącej danego dnia (złe samopoczucie, stres, wyjazd, nieprzespana noc lub krótki sen, alkohol wypity wieczorem, inna godzina pomiaru).

OBSERWACJA ŚLUZU I ZMIAN SZYJKI MACICY

Kolejnym wskaźnikiem płodności jest śluz szyjkowy, czyli wydzielina wytwarzana przez gruczoły szyjki macicy pod wpływem estrogenów. Rolą śluzu jest zmiana środowiska w pochwie z kwaśnego na zasadowy, aby umożliwić plemnikom przeżycie w narządach rodnych kobiety.

Śluz jest objawem warunkującym możliwość zapłodnienia. Jednocześnie jest możliwy do zaobserwowania na zewnętrznych narządach płciowych. Kobieta widzi i odczuwa brak lub pojawienie się śluzu oraz może określić jego cechy.

Objaw śluzu dzielimy na dwa typy:

typ mniej płodny, pojawiający się na początku okresu płodności. Jest on odczuwany przez kobietę jako wilgotność w przedsionku pochwy. Z wyglądu/konsystencji może być biały lub żółtawy, gęsty, mętny, lepki i kleisty. Pod wpływem wzrostu poziomu estrogenów jego cechy stopniowo się zmieniają, w kierunku śluzu typu wysoce płodnego.
typ wysoce płodny daje odczucie mokrości, śliskości, naoliwienia na zewnętrznych narządach płciowych. Staje się rozciągliwy, przejrzysty, płynny, przypominający surowe białko jaja kurzego. Kropla takiego śluzu może się rozciągnąć nawet do 8-10 cm. Śluz typu wysoce płodnego jest doskonałym środowiskiem dla plemników. Zawiera substancje odżywcze i umożliwia szybkie wnikanie w głąb narządów rodnych. W obecności takiego śluzu plemniki osiągają dojrzałość do zapłodnienia, co nazywamy procesem kapacytacji. Plemniki mogą przeżyć w nim 3-5 dni, a nawet do 7 dni.

W drugiej fazie cyklu, gdy rozwinięte jest ciałko żółte, wydzielany jest śluz progesterozależny, uszczelniający mocno szyjkę macicy, tworząc gęsty, zwarty czop śluzowy.

Bez obecności śluzu płodnego przeżywalność plemników po współżyciu wynosi pół godziny do trzech godzin.

Aby zaobserwować objaw śluzu, należy kilka razy dziennie (przed i po korzystaniu z toalety) zwrócić uwagę na odczucia w przedsionku pochwy. Jeśli możliwe jest zaobserwowanie śluzu na papierze toaletowym, należy sprawdzić jego rozciągliwość i przejrzystość, składając i rozkładając papier. Można również sprawdzić czy pobrana próbka daje się rozciągnąć między palcami i czy daje odczucie lepkości czy śliskości.

Zmiany szyjki macicy

Pod wpływem estrogenów szyjka macicy, dotąd ściśle zamknięta, o twardej konsystencji, skierowana ku ujściu pochwy, zaczyna stopniowo unosić się ku sklepieniu pochwy. Ujście szyjki zaczyna się otwierać, a jej konsystencja od twardej, stawiającej opór pod naciskiem palca przechodzi do miękkiej, poddającej się naciskowi. Mniej więcej w czasie jajeczkowania szyjka osiąga tzw. szczyt objawu. Jest to dzień, w którym jest ona najwyżej położona, najbardziej miękka i najmocniej otwarta. Pod wpływem progesteronu, szyjka szybko twardnieje, zamyka się i obniża swoje położenie.

Aby zbadać zmiany szyjki macicy kobieta powinna raz dziennie, mniej więcej o podobnej porze dnia (np podczas wieczornego mycia) wykonać samobadanie szyjki. W pozycji kucznej lub stawiając jedną nogę na podwyższeniu, wprowadzonym do pochwy palcem lub dwoma palcami należy wyczuć położenie i konsystencję szyjki. Naukę takiego badania najlepiej rozpocząć w fazie lutealnej (progesteronowej), gdy szyjka jest twarda i nisko położona.

Autor: Maria Kinle